| Dert, wo dr Rhy in altersgrauer Zytt D’ Joch vo dr Alte Brugg umbrandet het (’s isch lang die Ainzig gsii vo Konstanz obe Dr ganzi Rhenus abe bis ans Meer, |
|
| Und baue loh het si dr Bischof Heinrich Vo Thun – sy Plaschtik gsehsch an unserem Minschter) – Vo sällem Egge vom Groossbasler-Ufer Wo d’ Langschiff glandet händ (dorum: „D’ Schiffländi“ !), Dert fiehrt e Strooss duruff im Rhybord nooche; Die Strooss (hitt sait me-re dr „Bluemerain“) Het vor vyl hundert Johr no „Crüz-Gass“ ghaisse. – D’ Vorstadt „ze Crüz (hitte d’ Santihans) Isch sälli Zytt „bischöflich Lehen“ gsi, D’ Here vo Eptige händ driber gherrscht, En edel Gschlächt, wo mänge Sturm erläbbt het |
1225 |
| (So under anderem en Iiberfall Vom Graf vo Habsburg – ’s Johr druff isch er Keenig . . . ) Dert isch in alter Zytt d’ Brandolf-Kapälle Und nooch derby dr mächtig Salzturm gstande. Und wytter oobe „an dem Pluomenplatz“ Am Gaschthof Blueme (dä haisst hitt „Drei Keenig“) E Huus: ’s "Utinger Badt-Hauss„ het das ghaisse |
1272 |
| Und mit däm Namme stoht ’s zem erschte Mol In unserer alte Chronik z’ Pärgamänt. Das isch noo mäng Johrhndert langer Gschicht D’ „RHY-STUBE“ worde, wie si hitte stoht ! Vo däre Gschicht wott y e glai verzelle. „Das Alte Bad“ – “Utingers Badestuben“, |
1255 |
| Speeter emoole „ze der isenen Thür Der Spiegelgasse gegenüber“ gnennt, Isch währschaft baut gsi, sturm- und wätterfescht ! Wo unseri gueti alti Stadt versinggt |
1300 |
| Im Beebe-n-und in Fyr, in Not und Tod (’s Ärdbeebe-Buech studiert – ’s lytt im Archiv !), Isch an däm Huus kai Ziegel aabegheit . . . Es het au sunscht gar mänggs no iberstande |
1356 |
| Mit syner Stadt: Dängg an die „beesi Fasnacht“, | 1376 |
| Dängg an Sankt Jakob und sy Heldelied | 1444 |
| Dängg an d’ Konzils-Zytt, wo (– wär waiss ? –) vilicht Mängg fremde Her Prälat ko isch go bade Im „Utiger Bad“ – kurzum: Vo sälle Zytte, |
1431-1448 |
| Wo ’s Santihansler Tor und stolzi Muure Zum Schutz fir d’ Vorstadt und die ganzi Stadt Baut worde sinn, bis zue däm groosse Tag, Wo d’ Basler statt em toote Muureschutz In Schutz vo treije-n-Aidgenosse ko sinn. |
1385 |
| Dur ihre-n-Ytritt in der Schwyzerbund, Isch mängge Sturm guet iberstande worde Und ’s isch vyl Wasser an däm Huus verby. – |
1501 |
| Drei Johr druff wird ’s „Utinger Badt-Hauss“ Karthyser-Bsitz, dr Kaplan Peter Scholler Vo dr Sankt Theodors-Kirche kauft e Pfruend Im mindere Basel, git derfir an Tusch „mit allen synen Rechten, so er hat, Dass Hauss hinter der Herperge zum Plumen“; Vo dert ewägg kunnt ’s Huus in Burgershand. – Was kennt me-n-us dr Chronik nit verzelle ! Und schynt au hitte mänggs belanglos fascht – Zue sälle Zytte isch es wichtig gsi : |
1504 |
| D’ Uffhebig vo de Martins-Zins fir d’ Bischeff, Wo si am Martins-Dag als ygnoh händ – |
1524 |
| ’s Johr druff dr erschti groossi Buure-n-Uffstand Vor unsere Muure-n-uss, im Baselbiet – |
1525 |
| Derno kunnt ’s Pescht-Johr (Friehlig bis Oktober) Dr „schwarzi Tod“, und ’s halbi Volgg sinkt z’ Grab – |
1526 |
| Und no-n-e Jehrli speeter stirbt dr Froben, Dr Druggermaischter, grooss und wältberiehmt, Und dr Erasmus in sym tiefe Schmärz Schrybt em e Nohruef, scheener wisst y kaine . . . Vo mänggem groosse Ma gäb ’s no z’ verzelle, So byschpilswys au vom Oekolampad. |
1527 |
| Vom groosse Reformator, wo „in Liestall Festpredigt hielt an einer schönen Külbi“ Und sicher, wo-n-er zrugg uff Basel ko isch, ’s „Utinger Bad“ bsuecht het – fir sich z’ verkiehle |
1530 |
| (Trotzdäm in sällem Johr dr wildi Birsig so hooch stirmt, ass drinn ’s Rothuus badet het) . . . Doch mache mer e Sprung vo säller Zytt Ins nägscht Johrhundert (fir vom Badhuus z’ reede): |
1529-1530 |
| In synere „Beschreibung der Statt Basel“ Erwähnt kai Gringere-n-als dr Felix Platter Das „Badt-Hauss“ – also het au är ’s gwis bsuecht; ’s het dertzmol scho im Spale-Torwart ghert. Druff abe kunnt das Huus (d’ Gschicht het e Lugge !) Vomene „Meister Schwerter Hans“ an d’ Gant. |
1610 |
| Und wär het ’s kauft ? Was sage si derzue, Verehrte hittige Regierigsrot ? E Handelsma mit Namme Abraham Miville Erwirbt ’s und zahlt vierhundertfuffzig Pfund ! Er schynt ’s gly (gwis mit Gwinn) verquantet z’ ha – E Peter Battier kauft ’s, e guete Burger, „Der Aelteste von der Franzosen-Kirche“, E Handelsma, wo kurz druff uff eim Haimwäg Vo Frankfurt vo dr Oschtermäss im Schwarzwald Ermordet wird . . . . . . Vo syne Creditore . . . |
1654 |
| Erstoht ’s e Postillion, dr Peter Achmann, Vyl billiger, ass es dr Miville zahlt het (Dreihundertfimfefuffzig Pfund), – doch ’s goht nit; Händ d’ Lyt ächt nimm so flyssig bade welle ? Isch ächt dä Achmann z’ wenig lang seriös gsi ? Er blybt in Schuldehaft. Sy gscheiti Frau Verkauft ’s „Utinger Badhaus“ schlächt und rächt |
1655 |
| An e Her „Hans Jakob Weibert, den Jüngern“, E Ma, wo mängg Johr Syydefärber gsii isch Und dorum ’s Dungge, ’s Wäsche, ’s Bade, gwennt; (Und während syner Zyt, das muess erwähnt sy, |
1666 |
| Wird ’s Huus zer Blueme ins „Die Keenig“ umtauft, „Ob den drei Königen“ haisst d’ Lag vom Badhuus !) Fascht fimfezwanzig Johr lang het dä Färber |
1681 |
| Guet bstande druff. Denn isch e Kiefer ko, Dr Johann Spörlin; lang het dä ’s nit gha – Er het vermuetlig meh sy Kählkopf badet Ass d’ Gescht . . . me het em bald sy Bsitz abgnoh. Dr Gwinner isch e gscheyte Rootsher gsii, Ain uus eme guete Gschlächt (Räspinger – allwäg !) Dä „Lieni“ het das Badhuus „yneegfröönt“ So het me dozmool anstatt „pfände“ gsait, |
1691 |
| Und het ’s denn mit beträchtlig hochem Gwinn Em Alexander Beck, Chirurgesuhn Und synere Frau, im Esther Frey, verkauft Fir bari zwanzighundertachzig Pfund – E prächtig Gschäft ! Es fallt grad in die Zytt, Wo zwai Eraignis z’ Basel Stadtgspreech sind: Dasch ainersyts dr Hunger, wo grad herrscht (d’ Regierig losst bim „ussere Schitzehuus“ Gäld, Brot und Mähl an armi Lytt verdaile –) Und anderersyts dr Fall vom Lindemeyer, Vom Pergamänter, wo am Seiblatz unde Dr aigene Frau, wo in de-n-Umständ isch, Am häle Dag rund zwanzig Stich versetzt, Druff flichtet – und sich ime-n-e Nochberhuus Mit eme Sabel teedlig ’s Härz dursticht (Und trotzdäm no-n-e Chrischtligs Grab bikunnt „ze Sankt Elisabetha“, will en schynt ’s D’ Melanchonie und d’ Taubsucht triibe haige) – Me gseht: Au in dr „guete-n-alte Zytt“ Isch z’ Basel ganz nit alles halig gsii . . . Item: Dä Xandi Beck, Suhn vom Chirurg, Dä het wohrschynt ’s vo dr Anatomie Und vom Kuriere (scho vom Babbe här) Mänggs kennt und mit däm Badgschäft gschiggt vergnipft. Dernäbe isch er an d’ Regierig glangt Und het d’ Erlaubnis griegt zem Kaffi-Uusschangg. Samt allem, was dermit verbunde-n-isch – |
1694 |
| So wird „das alte Bad“ in sällem Johr „Gaststätte“ (und isch das bis hitte blibe !). – Däwäg isch ’s Badhuus fein uff d’ Heechi ko; |
1694 |
| Und wo dr Xandi gschtorbe-n-isch, het d’ Wittib ’s Huus mit em Bader Peter Kobold gfiehrt (Aer wird fir d’ Badgescht gsi sy, sie fir ’s Koche) Und sägesrych isch ’s däwäg wyttergange Im „Caffee-Hauss ob den Drey Königen“. |
1710 |
| Sy nägschte Herr, dr Kiefer Niclaus Eglin Griegt d’ Konzession für e „Pasteten-Ofen“, Derzue „zem Brenne und zem Destillieren“ (Lutt alte Protokoll vom Fimfergricht) – So isch das Kaffi-Huus zer Witschaft worde; Sy Gschäftgang waggst – und dodermit sy Wärt, |
1734 |
| Und wo ’s no volle fimfedyssig Johr D’ Wittfrau dernoo an ältschte Suhn verkauft, An ehrewärte Paulus Eglin-Socin (Achtdausig Pfund dyr !) isch es „bodenzinsfrei“ Und blybt fascht sibzig Johr Familiebsitz Dur Zytte, wo-n-e neij Zytt gebäre. In Frankrych ruume d’ Jakobiner uff – Denn hebt dr Näpi d’ Wält fascht uus de-n-Angle Und – goht dra z’ Grund. Au Basel gschpyrt sy Aend; |
1769 |
| Wo d’ Feschtig Huningue vo de-n-Alliierte Belageret wird, do losst dr Barbanègre, Dä wietig General, uff Basel schiesse, Dass d’ Kugele gar bis in d’ Dalbe fliege. Au uff Glaihynige und in d’ Santihans, ’s braicht au d’ Spitalstrooss – doch dr Bluemerai (Samt Gasthof „Utiger-Bad“), dä blybt verschoont, Und uffgschnuuft het dr Paulus Egli-Soci, Wo denn dr Barbanègre ehrevoll Kapituliert und goht. – |
1815 |
| Scho drey Johr druff Kunnt ass e „vornähm Huus“ ins Gasthuus z’ Gascht, En „Oberst Gustaffson“, wo nit wytt wohnt – By ’s Zäslis in dr Vorstadt 72 – Me waiss, das isch emool e Keenig gsi, Dr Schwede-Keenig Gustav Adolf IV. Wo ins Exil het miesse, will au är – Wie mängge Firscht – vom Neije nyt will wisse . . . Jä: ’s „mit dr Zyt goh“ will verstande sy ! Nit numme d’ Egli-Soci händ ’s verstande – |
1818 |
| D’ Noofolger au: d’ Familie Maring Het (d’ Chronik zaigt ’s) das Gaschthuus währschaft gfiehrt Vom Babbe bis uff d’ Dechtere, d’ Schwigersehn; Die hänn ’s erläbt, ass in dr Santihans |
1832 |
| Dr erschti (Elsass-) Bahnhof anekunnt Dert, wo hitt d’ Stroofastalt die Gattig macht !) Und wider abbruchryff wird, will jo Basel Dangg dr Centralbahn ihre-n-Architekte |
1845 |
| Dr dimmschti Bahnhof griegt vom ganze Land (Worum dr dimmscht ? Froog nur im Gundeli usse ! Froog jede Fremde, wo in Basel aakunnt Und d’ Stadt suecht und . . . zer Pauluskirche duublet, Braicht er nit d’ Richtig Wolf, d’ Strooss uff Blätzfälde) . . . |
1862-1864 |
| Erscht ebbe zwai Johr noonem Sibzger-Krieg Do wäggslet unser Huus vo neijem d’ Hand Die neije Bsitzer, ’s Ehepaar Wald-Linder Erläbe ’s mit, wie unseri gueti Stadt |
1873 |
| Zer zwaite Brugg kunnt, dangg em Groossroots-Bschluss. Zwaihundertfimfezwanzig Meter lang, Fimfviertel Millioone Kilo Yse Und zwai Millione hundertdausig Keschte – Das zämme git die Johanniter-Brugg . . . So wäggselvoll isch d’ Gschicht vo däm Gwartier Und so eraignisrych d’ Gschicht vo däm Huus, |
1877 |
| Bis ’s um d’ Johrhundertwändi dangg em Kaifer, Em Heinrich Bauer-Sturm (sy Wirt haisst Wick) |
1899 |
| Zem neije Namme kunnt, : Zem „Baur-au-Rhin“ Und H ô t e l wird, mit „Café-Restaurant“. Sythär hänn ’s Wyschaängg gha und Traiteur, Kech, |
1901 |
| ’s sind Wäber, Leubin druff ko, Käller, Stalder Et cetera – bis zmitts in zwaite Wältkrieg En altbekannte und bewährte Wirt – Hermann Filss-Huubesak – mit synere Frau |
1914-1940 |
| Das gueti alti Huus erworbe het. Hitt gsehsch, was under syner Bauherrschaft |
1941 |
| Dr Architekt Hans Wysseborn druus gmacht het: Es isch e Bijou worde, nagelnej Und drotzdäm alt und scheen . . .uff ai Bligg merggt me: Dä Bauherr het nit gnorzt ! So darf me stolz sy: Bim guete Mumpfel und bim alte Dropfe Luegsch uff dä Strom, wo syt Johrdausig ruscht – D’ Stadt gheert zue ihm . . . zue ihre gheert dr Rhy – De gschpyrsch: Do ka me still und zfriide sy ! |
1943 |
Erschienen am 12. August 1943 in der National-Zeitung.